روند تحول ارتباطات بین فرهنگی در بستر فناوری

در بستر انفجار اطلاعات ارتباطات بین فرهنگی را تبیین کنید (بررسی تغییرات ارتباطات بین فرهنگی قبل و بعد اینترنت)

محمدحسین آشنا

ظهور اینترنت را باید نقطه عطفی در زمینه ارتباطات به معنای عام دانست. اندیشمندان مختلفی تا کنون با تولید ادبیات و اصطلاحات علمی گوناگون تلاش کرده­اند تا جنبه­ای از این دگرگونی شگرف را تبیین کنند. گستره این تغییرات به میزانی بوده­است که بخشی از ادبیات مذکور به حوزه ارتباطات بین فرهنگی نیز راه یافته­است.

با نگاهی به سیر تحول فناوری­های ارتباطی می­توان دریافت که به تدریج موانع مختلف برقراری ارتباط میان افراد برداشته­شده و حال به این نقطه رسیده­است. در عصر گفتار و ارتباطات شفاهی، تصور برقراری ارتباط همزمان میان افرادی خارج از حوزه دید یکدیگر نیز دشوار بود؛ چه رسد به ارتباط میان فرهنگ­ها و جوامعی که به لحاظ زمانی و مکانی هیچ نزدیکی با یکدیگر ندارند.

در عصر چاپ محدودیت مکانی برای برقراری ارتباط تا حدودی برطرف شد اما همچنان محدودیت زمان،  سرعت و همچنین نوع پیام ارسالی- که ناگزیر به حالت متن و نوشتار در می­آمد- امکان تسهیل ارتباط دوربرد را ناممکن می­کرد.

ظهور رسانه­های پخش در اواخر قرن 19 قدم بزرگ دیگری در راه ارتباط بدون مرز بود. امکان انتقال صدا و تصویر از منبعی به دریافت­کنندگان بی­شمار، موضوعی بسیار بدیع و هیجان­انگیز بود که فرصت­های فراوانی را پیش روی بشر می­گذاشت. با این حال موانعی از جمله یک­سویه بودن ارتباط، غیرآنلاین بودن آن و ... باعث می­شد تا همچنان نتوان به فناور­های پخش به عنوان غایت ارتباط میان فرهنگ­ها دل بست.

اما معرفی اینترنت به عنوان رسانه عصر جدید، با قابلیت­ها و ظرفیت­هایی که هرروز به شکل نوشونده­ای عرضه می­شوند، تحول عظیمی را در ارتباطات جهانی و بین فرهنگی رقم زده­است. طبق نظر لیستر و همکاران در کتاب New Media, A Critical Introduction (2009:1ia, A Critical Introductionم. طبق یم، لازم است شهری باشد.  ویژگی های بسیار زیادی است. خود 3)، شش خصیصه مهم فضای مجازی شامل موارد زیر است:

1-    حافظه مجازی

2-    دیجیتال بودن

3-    تعاملی بودن

4-    هایپرلینک بودن

5-    واقعیت مجازی بودن

6-    غیرمرکزی بودن

فضای مجازی به سبب ویژگی­های منحصر به فرد خود می­تواند در توسعه ارتباطات بین فرهنگی نقشی بی­بدیل را ایفا کند. در این بستر است که قدرت­های جهانی تلاش می­کنند تا استیلای خود بر جوامع درحال توسعه و جهان­سومی را حفظ و بازتولید کنند. فرهنگ در عصر اینترنت به محملی جهت انتقال عناصر مهم حیاتی و هویتی تبدیل می­شود. ویژگی­های فناورانه اینترنت شرایطی را فراهم کرده­اند که در آن گفتمان­هایی که از امکانات تکنولوژیک بیشتری برخوردارند بتوانند با عرضه فرهنگ خود به جوامع هدف، تسلط سیاسی و اقتصادی خود بر آن­ها را تثبیت کنند.

در این بستر است که مفاهیمی چون امپریالیسم فرهنگی برجسته شده و نگرانی فزاینده کشورهای درحال توسعه در قبال چگونگی حفظ فرهنگ خود برجسته­تر می­شود. همانطور که اشاره شد، تکنولوژی محور این تبادلات میان­فرهنگی است و جوامعی که بتوانند با سرمایه­گذاری درست و کارآمد بر روی توسعه زیرساخت­های فناوری­های ارتباطی، قدرت خود را در این زمینه افزایش دهند، خواهند توانست در تکثیر ایدئولوژی و فرهنگ خود به مراتب موفق­تر عمل کنند.